Əbu-Dabi görüşü: Cənubi Qafqazda Yeni Sülh Perspektivi
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin paytaxtı Əbu-Dabidə iyulun 10-da baş tutan yüksək səviyyəli görüş Cənubi Qafqaz tarixində yeni bir mərhələnin əsasını qoydu. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ilə Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan arasında beş saat davam edən danışıqlar bir çoxlarının mümkünsüz saydığı sülhün əlçatan olduğunu nümayiş etdirdi. Görüşdə hər iki tərəfdən yüksək səviyyəli rəsmilər iştirak etdi. Ən mühüm razılaşmalardan biri sərhədlərin delimitasiyası məsələsi ilə bağlı idi. Liderlər bu istiqamətdə əldə olunan irəliləyişləri yüksək qiymətləndirərək müvafiq dövlət qurumlarına tədbirlərin davam etdirilməsi üçün göstəriş verdilər. Əbu-Dabi görüşü bölgədə sabitliyin təməlini qoyan əhəmiyyətli hadisə kimi yadda qaldı.
Zəngəzur Dəhlizi və Beynəlxalq Maraqlar
Zəngəzur dəhlizi müzakirələrin əsas mövzularından biri oldu. Artıq məlumdur ki, bu layihə yalnız regional deyil, qlobal əhəmiyyət kəsb edir. Moskva, Tehran, Brüssel və Vaşinqtonun maraq dairəsində olan bu yol yeni iqtisadi və siyasi düzənin əsas damarı ola bilər. Ermənistan öz suverenliyi və yurisdiksiyası çərçivəsində qərarlar qəbul etməkdə israrlıdır. Bu isə dəhliz məsələsinin yalnız infrastrukturla deyil, həm də siyasi iradə və beynəlxalq münasibətlərlə sıx bağlı olduğunu göstərir. Azərbaycanın mövqeyi birmənalıdır: bu dəhliz açılmalıdır. Lakin Rusiya, İran və digər aktorların mövqeləri hələ tam aydın deyil. Amerika Birləşmiş Ştatlarının dəhlizə nəzarət ehtimalı və beynəlxalq aktorların bu məsələdəki rolu danışıqlara yeni çalarlar gətirir.
Sülh Müqaviləsinin Detalları və Qarşıda Duran Məsələlər
Sülh müqaviləsinin 17 maddəsindən 15-nin razılaşdırılması prosesin nə qədər yetkin mərhələyə çatdığını sübut edir. Əsasən qarşılıqlı iddialardan imtina, sərhəddə xarici qüvvələrin yerləşdirilməməsi, Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi və ATƏT-in funksiyasını itirmiş Minsk Qrupunun ləğvi kimi məsələlər ön plandadır. Ən aktual məsələlərdən biri Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsidir. Ermənistan hələ də sənədlərində Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına yer verir. Bunun dəyişməsi üçün referendumun keçirilməsi və ərazi bütövlüyünə dair açıq öhdəlik verilməsi vacibdir. Digər əsas məsələ isə ATƏT-in faktiki fəaliyyətsiz Minsk Qrupunun ləğvidir. Azərbaycan həmin qurumu tarixin arxivinə göndərməyi təklif edir. Ölkəmiz danışıqlarda dəqiq, prinsipial və nəticəyönümlü yanaşma nümayiş etdirərək sülhə sadiqliyini növbəti dəfə ortaya qoydu. ABŞ Dövlət Departamenti, eləcə də, Avropa İttifaqı prosesə açıq dəstək ifadə etdi.
Davamlı Sülhə Aparan Yol
Əbu-Dabi görüşü bir daha sübut etdi ki, sülh üçün yalnız bəyanatlar deyil, konkret təkliflər, real zəmanətlər və davamlı dialoq tələb olunur. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında aparılan birbaşa və vasitəçisiz danışıqlar formatı istər sərhədlərin razılaşdırılması, istər azad olunan kəndlərlə bağlı, istərsə də sülh müqaviləsinin detallarında bölgədə sabitliyin təməlini möhkəmləndirir. Əbu-Dabidə atılan addımlar gerçək barışa aparan yolun başlanğıcıdır. Otuz illik münaqişənin və minlərlə insanın həyatına son qoyan faciələrin ardından real sülh görünür. Ermənistan rəhbərliyi bu tarixi fürsəti əldən verməzsə, Cənubi Qafqaz bölünmədən əməkdaşlığa, şübhədən qarşılıqlı etimada keçid edə bilər. Görüş həm də iki lider arasında son vaxtlar müşahidə olunan gərginliklərin yumşaldılmasına və qarşılıqlı anlaşmanın inkişafına töhfə verdi. Dialoqun sakit, səmimi və konstruktiv atmosferdə keçməsi danışıqların məhsuldarlığını artırdı. Əgər Ermənistan Azərbaycanın irəli sürdüyü təkliflərə konstruktiv cavab versə, Cənubi Qafqazda yeni bir dövr başlanacaq. Bu dövr qarşıdurmanın deyil, qarşılıqlı əməkdaşlığın; daimi gərginliyin deyil, dayanıqlı sabitliyin dövrü ola bilər. Tarix yenidən, bu dəfə sülhün dili ilə yazılır.
